Šetnja kroz Mostar i njegovu historiju – Kresin sokak

 

(tekst koji slijedi objavljen je na facebooku dana 12. juna 2022. autor je Ahmet Kurt)

Danas prezentiram još jedan sokak koji od Fejićeve ulice vodi prema Neretvi. Od trideset i pet sokaka, koji pripadaju Carini, trideset i tri su dobila naziv po porodicama koje su u njima živjele. Prilikom popisa vlasnika kuća 1881. godine čak dvadeset i osam porodica po kojima su carinski sokaci dobili ime još uvijek su živjeli na Carini.

Gradska četvrt Carina je počinjala od današnjeg Kulluk sokačića gdje je nekada bila kula sa čardakom za posadu na spratu i kapijom za ulaz u stari dio grada zaštićen bedemima. Na sjeveru Carina se završavala džamijom Tere Jahje. Istočna granica je bila Carska džada (danas Titova ulica), a zapadna lijeva obala Neretve. Kroz četiri stotine godina gradsko područje Carina je nastalo srastanjem osam mahala (od sjevera prema jugu: Tere Jahjetova, Memi-hodžina, Mehmed-ćehaje, Ćose Jahje, Husein-hodžina, Roznamedžijina, Karađoz-begova i Sinan-pašina) čije su se džamije nalazile na teritoriju Carine i dijelovima dviju mahala (Fatime kadun i Hafiz-hodžina) čije su džamije bile na području Brankovca.

Krese su stara hercegovačka porodica, a u dokumentima prvi put se u Mostaru spominje 1818. godine neki Ahmet Kreso. Sokak je iz Fejićeve ulice između Roznamedži Ibrahim efendijine džamije i medrese išao prema Neretvi - slika 1. U narodu džamija se zvala Kresina po istoimenoj porodici koji su imali kuće neposredno uz džamije, a tokom niza godina obavljali su vjerske dužnosti u njoj. Još prije 1620. godine pomenuti vakif Roznamedžija podigao je džamiju i medresu sa 12 soba. Do izgradnje vodovoda i česama (1630, dogradnja 1705) u posebnim udubljenjima u zidovima kod džamija stajale su testije za pijenje i burila sa vodom, koju su sa obližnje Neretve donosili posebno plaćani ljudi.

Na vanjskom zidu medrese nalazila se sve do početka Drugog svjetskog rata česma kada je premještena na današnje mjesto uz džamijski zid. Danas je Mostarci zovu “Česma pod košćelom” valjda da se ne bi spominjalo vakifovo ime? To je bila najljepša mostarska medresa, o kojoj je u svojim putopisima pisao i Evlija Čelebija. Od medrese su ostali vidljivi temelji i nekoliko stubova. Danas je na njenom mjestu restoran sa baštom (slika 2).

Vakufsko zemljište između medrese i Neretve je poslije Drugog svjetskog rata oduzeto i na njemu je napravljen Dom izviđača. Danas se na tom mjestu nalazi saudijski Kulturni centar “ Kralj Fahd” (slika 3). Na istoj slici na lijevoj strani se nalazi objekat sa rozom fasadom porodice Kreso.

Pogled na Kresin sokak početkom XX stoljeća vidimo na slici br 4. Godine 1889. Husein hadži Komadina (1830-1912), brat gradonačelnika Mujage i sin Omera izgradio je dvospratnu zgradu, označenu brojem 1 na uglu Fejićeve i Huse Maslića ulice, ranije Haljevčev sokak. Odselio u Tursku 1893. godine i umro u Bursi. Prije odlaska objekat je za bagatelnu cijenu prodao opštini.

U kući pod brojem 2 na slici 4 godine 1881. stanovao je Mustafa Kreso, sin Muhameda. Mustafa je umro 1912. godine, a vlasnik kuće br 3 je bio Salih Kreso. U kući sa devet soba (označena sa br 4) stanovao je Omer Hulusi ef. Gluhić koji je bio kadija u Mostaru od 1881. do 1884. Jedno vrijeme je bio šehir ćehaja (gradonačelnik) Mostara. Dvanaest soba brojala je kuća označena brojem 5 sa slici 4. Vlasnik je bio hadži Arif ef. Kajtaz, jedan od najbogatijih ljudi Mostara. Posvetio se obrazovanju uleme. Po austrougarskoj okupaciji Mostara 1878. bio je tri mjeseca u zatvoru, osumnjičen da je imao veze sa buntovnicima. Pred njim teološke nauke završio je poznati Ali Fehmi ef. Džabić, sin Šaćir ef. Arif Kajtaz je umro 23. 12. 1897. godine.

Na slici br 5 je današnji pogled sa pješačkog mosta na Kresin sokak.

(Ahmet Kurt)